Rievttalaš suodjaleapmi luonddumeassamiid vuostá álbmotrievtti ja Norgga rievtti vuođul ii leat doarvái nanus eastadit ahte ain ođđa guovlluide váikkuhit huksemat. Dálá suodjalemiin livčče gal vel eanet sámi guovllut manahuvvon eará adnui. Dán raporta fáddán lea eamiálbmogiid ja unnitčearddaid suodjaleapmi luonddumeassamiid vuostá, nu movt dát suodjaleapmi lea čállojuvvon olmmošvuoigatvuođaide.*Dán raporta leat Johan Strömgren, Gro Nystuen ja Petter Wille čállán.
Čuolmmat ja gáržžideamit
Miehtá máilmmi vuortnuhuvvojit álgoálbmogat. Sin árbevirolaš eatnamat leat dávjá maŋimus luondduviđá guovllut máilmmis. Olbmot geat dákkár guovlluin ellet dávjá uhkiduvvojit luonddumeassamiid bokte nugo mat ruvkedoaimmaid, buođđorusttegiid, vuovdenjáskamiid, šaddosuodjalanávdnasiid geavaheamis, eanadoalloviidánemiin, jávreprivatiseremiid ja ealáhusdoaimmaid bakte.1ON ekonomalaš ja sosiála áššiid instituhtta, https://www.un.org/development/desa/indigenouspeoples/mandated-areas1/environment.html. Andrea Carmen, «Corporations and the Rights of Indigenous Peoples: Advancing the Struggle for Protection, Recognition, and Redress at the Third UN Forum on Business and Human Rights», Cultural Survival Quarterly Magazine, 2015, http://www.culturalsurvival.org/publications/cultural-survival-quarterly/corporations-and-rights-indigenous-peoples-advancing Go dárbbašedje eanet vuođđoávdnasiid, energiija ja nuppástuhttima “ruoná energiijai”, ovttas ođđa teknologiijain, de dat dagahii lassáneaddji dárbbu hukset earret eará bieggafámuid ja dárbbu ohcat eanet minerálaid, mii máŋggaid báikkiin uhkida eamiálbmogiid árbevirolaš ealáhusdoaimma.
Norggas lea earenoamážiid bieggafámus mas lea leamašan stuorra viidáneapmi maŋimus 20 jagiin. Ođasmahtti energiija lea hirbmat dehálaš dustet vahágahtti dálkkádatrievdademiid. Luondduriggodagaid ávkkástallan sáhttá addit ekonomalaš ovdáneami ja bargosajiid báikkálaš servodagaide. Seammás mielddisbuktet huksemat álgoálbmotguovlluin ahte eamiálbmogat manahit vejolašvuođa geavahit daid eatnan- ja čáhceguovlluid maid sii árbevirolaččat leat geavahan iežaset kultuvrralaš- ja ealáhuslaš doaimmaide.
Okta dovdomearka eamiálbmogiid kultuvrras ja eallinvuogis lea sin lagas gullevašvuohta lundui ja luondduvalljodagaid ávkkástallan. Luondduvuođđu lea danin earenoamáš dehálaš eaktu vai eamiálbmogat galget beassat doaimmahit ja viidáset ovdánahttit iežaset árbevirolaš ealáhusaid ja kultuvrra. Lea paradoksa ahte ruoná molsun máŋggaid oktavuođain dagaha stuorra váikkuhusaid juste eamiálbmogiidda, geat máilmmiviidosaččat unnán dagahit dálkkádatgássaluoitima, seammás go leat eamiálbmogat geat earenoamáš garrasit gillájit dálkkádatrievdademiid – sihke oanehat ja guhkit áiggi vuollai.2UN Departement of Economic and Social Affairs, Policy Brief #101: Challenges and Opportunities for Indigenous Peoples’ Sustainability, https://www.un.org/development/desa/dpad/publication/un-desa-policy-brief-101-challenges-and-opportunities-for-indigenous-peoples-sustainability/ Ášši mii lea váidojuvvon ON olmmošvuoigatvuođalávdegoddái lea eamiálbmogiid ja dálkkádaga birra. Váidit leat Torres Strait suolohasat Austrálias, ja leat ovdandoallan ahte dás rihkkot sin kulturdoaimmahanvuoigatvuođaid ja ahte sin sullot fargga leat šaddan čázevuollái. Geahča kap. 7.2.4. Climate Change Litigation Databases, «Petition of Torres Strait Islanders to the United Nations Human Rights Committee Alleging Violations Stemming from Australia’s Inaction on Climate Change», Climate Change Litigation, 2019.
Gažaldagat mat gusket luonddumeassamiidda ja váikkuhanvejolašvuođaide eamiálbmogiid árbevirolaš eanaguovlluin leat guhká leamašan guovddážis gaskal eamiálbmogiid ja stáhtaid. Leat máŋga riikkaidgaskasaš njuolggadusa eamiálbmogiid vuoigatvuođaid hárrái, ja maiddái oalle viiddis geavahus suodjaleami dárkilis čađaheapmái.3Geahča dán raportta 3. 4. ja 5. kapihttaliid. Geahča maiddái omd. NIM ja Norgga OECD-oktavuođagaskaoami raporta Natural Resource Development, Business and the Rights of Indigenous Peoples, 2019.
ON konvenšuvnna artihkal 27 siviila ja politihkalaš vuoigatvuođaid birra (SP 27) lea geavaheami bakte šaddan deháleamos riikkaidgaskasaš mearrádussan eamiálbmogiidda suodjin sisabahkkemiid vuostá ja sin vuoigatvuođaid birra sihkkarastimis ja ovdánahttimis iežaset kultuvrra. Eará riikkaidgaskasaš njuolggadusat, nugo ILO-konvenšuvdna 169 eamiálbmogiid ja čearddaid birra iehčanas stáhtain (ILO 169) ja ON nállevealahankonvenšuvdna (CERD), lea maiddái mearkkašahttin dán suorggis. ON julggaštus eamiálbmotvuoigatvuođaid birra (UNDRIP) govvida buori muddui gustovaš rievtti dáid surggiin.
SP 27 lei guovddážis go Alimusriekti meannudii bieggafápmoášši Fovsenis jagi 2021 golggotmánus. Dat lei historjjálaš mearrádus danne go lea vuosttaš geardde ahte áššái guoskevaš sámi oasálaččat vuite sisabahkkenáššis Alimusrievttis gos čujuhedje olmmošvuoigatvuođaide. Dát duopmu čielggadii máŋggaid guovddáš gažaldagaid mat gusket eamiálbmogiid suodjaleapmái sisabahkkemiid vuostá sin árbevirolaš boazoguohtunguovlluin. Fovsen-áššis lea guovddáš sajádat dán raporttas.
Okta gažaldat mii lea earenoamáš áigeguovdil maŋŋil Fovsen-duomu, lea gažaldat makkár váikkuhusaid dat galgá dagahit jus rihkku mearrádusaid unnitloguálbmogiid suodjaleapmái sisabahkkemiid vuostá. ON olmmošvuoigatvuođalávdegoddi lea earret eará cealkán ahte stáhta lea geatnegahtton sihkkarastit váidi «an effective remedy and reparation measures» mii lea dássedettolaš dan vahága ektui maid sii leat gillán.4SP artihkal 2, goalmmát lađas (a). Stáhtat lea maiddái geatnegahtton čađahit doaibmabijuid vai sihkkarastet ahte sullasaš dáhpáhusat eai nuppe dáhpáhuva.5HRC, Angela Poma Poma mot Peru, (Communication No. 1457/2006), avsn. 9. Se også HRC, Tiina Sanila-Aikio mot Finland (Communication No. 2668/2015), cealkkaoassi 8, Klemetti Käkkäläjärvi ja máŋga eará Suoma vuosttá (olmmošvuoigatvuođalávdegoddi lea boastut čállán, rievttes goargu lea Näkkäläjärvi) (Communication No. 2950/2017), cealkkaoassi 11. Máid dát konkrehtalaččat mearkkaša vuolgá das mii dáhpáhuvvá, ja stáhtain lea viiddis doaibmavejolašvuohta dán čoavdit iežaset nationála riektevuogádagain (viiddis árvvoštallangaska). Dát raporta ii čiekŋut riekteváikkuhusaide jus rihkku álbmotrievtti eamiálbmotvuoigatvuođaid mearrádusaid.
Raporttas adnojit terminologiijat unnitlogut ja eamiálbmogat. Dán guovtti doahpagii eai gávdno čielga rievttálaš čilgehusat. Unnitlogu doahpagiin oaivvilduvvo dávjá čearddalaš, vuoiŋŋalaš dahje gielalaš joavkkut geat leat unnitlogus riikka álbmoga eanetlogu ektui.6Geahča United Nations, Minority rights: International standards and guidance for implementation (HR/PUB/10/3) (United Nations, 2010). Eurohpás gávdno maiddái rámmakonvenšuvdna nationála veahádagaide. Nationála veahádagaiguin oaivvildit čearddalaš, vuoiŋŋalaš dahje gielalaš veahádagat geat riikkas lea ássan ja leamašan máŋggaid jagiid. Norggas meroštallet eiseválddit ahte dákkár gullevašvuohta galgá unnimusat leamašan 100 jagi, geahča Sd.prp. nr. 80 (1997–98), kap. 3.3.2. Eamiálbmogiin oaivvilduvvot dávjá álbmogat geain lea earenoamáš gullevašvuohta iežaset árbevirolaš luondduguovlluide, ja áinnas ovdal dan áiggi go riikkaráját mearriduvvojedje ja geat eai leat ráđđejeaddjiin dan riikkas mas sii leat oassin.7https://www.regjeringen.no/se/Fattat/algoalbmogat-ja-unnitlogut/samepolitihkka/midtspalte/Algoalbmogat–geat-sii-leat/id451320/ Dan oktavuođas čujuhuvvo dávjá čilgehussii mii geavahuvvo ILO 169 art. 1.1 bustávva b), mas čállo ahte konvenšuvdna guoská «peoples in independent countries who are regarded as indigenous on account of their descent from the populations which inhabited the country, or a geographical region to which the country belongs, at the time of conquest or colonisation or the establishment of present State boundaries and who, irrespective of their legal status, retain some or all of their own social, economic, cultural and political institutions».
Álbmotrievtti mearrádusat unnitálbmogiid birra fátmmastit eará sániiguin eamiálbmogiid dilálašvuođaid, ja eamiálbmogiid earenoamáš historjjáid reflekterejit dávjá áššiin unnitlohkosuodjalemiid birra mat leat gieđahallojuvvon riikkaidgaskasaš soahpamušásahusain. SP 27 čujuhusas ovdanboahtá ahte mearrádusat «čearddalaš, vuoiŋŋalaš dahje gielalaš unnitlogu» mearrádusat leat eamiálbmogiid birra. Maŋŋil sámelága mearrideami jagi 1987 ja vuođđolágamearrádusa sámiid birra 1988 ja 2014, leat molsašuddi ráđđehusat ja stuorradikkit atnán vuođđun ahte sápmelaččat leat oktan álbmot ja eamiálbmot.8Geahča olmmošvuoigatvuođalávdegotti raporta Dokumeanta 16 (2011–2012), s. 214 čuovvovačča ja Alimusrievtti dievasčoahkkin Rt. 2001 s. 769 (Selbu). Siiddus 792 čállojuvvo ILO 169 birra ná: «Ii leat eahpádusas ahte sápmelaš dán čilgehusa mielde lea eamiálbmot Norggas, ja min álbmotrievttálaš geatnegasvuođat sin hárrái konvenšuvnna artihkal 14 mielde maiddái leat gustovačča maiddái Lulli-Trøndelágas». Geahča maiddái HR-2018-456-P (Unjárga) sátnecealkka. 89, mas čállo ahte «Sápmelaččaid vuoigatvuođat eamiálbmogiin lea suddjejuvvon sihke Vuođđolága mearrádusaid, ja iešguđetge álbmotrievttálaš njuolggadusaid mielde.»
Ulbmil dáinna raportan lea juohkit máhtolašvuođa olmmošvuoigatvuođalaš suodjaleami birra sisabahkkemiid vuostá sámi geavahusguovlluin, ja earenoamážiid deattuhit SP 27. Raporta čájeha ahte lea leamašan ovdáneapmi dan guvlui mas sámi dilálašvuođat sakka uhkiduvvojit sisabahkkenáššiid oktavuođas. Seammás lassána sisabahkkennoađđi oppalaččat sámi guovlluid vuostá. Rievttálaš suodjalus sisabahkkemiid vuostá, mii vuolgá álbmotrievtti ja Norgga rievtti mielde ii leat doarvái nagodit eastadit ahte ain ođđa guovlluin čađahit sisabahkkemiid ja huksemiid. Dálá suodjaleami haga livčče vel eanet sámi geavahanguovllut manahuvvon. Vaikko ollu sisabahkkemat dohkkehuvvojit, de leat maiddái soames sisabahkkenohcamušat maid eiseválddit leat hilgon negatiivva váikkuhusaid dihte eamiálbmogiid kulturdoaimmaheapmái.
Sihke eamiálbmogiid ávnnaslaš vuoigatvuođat ja prosessuála mearrádusat áššemeannudeami birra sisabahkkenáššiin dagahit ahte čađahuvvojit eanet árvvoštallamat, sihke hálddahusdásis ja duopmostuoluin, das movt álbmotrievttálaš suodjaleapmi váikkuha juohke ovttaskas áššái. Eamiálbmogiid ja veahádagaid olmmošvuoigatvuođalaš suodjaleapmi sisabahkkemiid vuostá lea fáddán dán raporttas. Dát riektesuodjalus lea oalle moalkái ja huksejuvvo máŋggaid iešguđetlágan gálduid vuođul. Dehálaš oassin dán raporttas lea danin leamašan ahte viidát govvidit rievttálaš gova, mii čájeha movt riikkaidgaskasaš mearrádusat dulkojuvvojit riikkaidgaskasaš ásahusain, Norgga duopmostuoluin ja hálddahusas.
Raporttas eai ovddiduvvo makkárge rávvagat, muhto čujuhit soames earenoamáš dilálašvuođaide main NIM oaivvilda ahte sáhttá eanet bargat vai nanne olmmošvuoigatvuođalaš doahttaleami. Dát čatnasa earret eará dása:
- Ahte sihkkarastá buriid, árra ja sorjjasmeahttun váikkuhusčielggademiid.
- Ahte sihkkarastá doarvái máhtolašvuođa dutkama ja kártema bakte, movt gáhppálagaid mielde gáržžidit boazoguohtunguovlluid ja buohkanas váikkuhusat sisabahkkemiin, vai lassáneaddji váikkuhusat máŋggaid sisabahkkemiin vuhtiiváldojit.
- Ahte árvvoštallá berrego dohkkehit huksendoaimma ovdalgo huksenlohpi lea rievttálaččat čielggaduvvon.
- Čielggasmahttit, lága dahje eará regulerenmearrádusaid bakte, áššáiguoskevaš árvvoštallanfáttát SP 27 mielde vai dagaha buori olmmošvuoigatvuođalaš árvvoštallamiid hálddahusain.
Mii sávvat ahte dát raporta sáhttá nannet dán dehálaš olmmošvuoigatvuođalaš čađaheami.
Kapihttaliid bajilgovva
2. kapihttalis lea rámmavuogádaga riikkaidgaskasaš bajilgovva man mielde eamiálbmogiid árbevirolaš ealáhusvuoigatvuođat suodjaluvvojit. Movt stáhtaid olmmošvuoigatvuođakonvenšuvnnaid čađaheamit gozihuvvojit riikkaidgaskasaš ásahusain ja makkár váikkuhanfápmu iešguđetge gozihanásahusain lea Norgga riektái, maiddái digaštallojuvvo. SP 27 lea sajáiduhtton olmmošvuoigatvuođaláhkii ja lea seamma go norgga riekti mas lea ovdasadji ovdalii eará lágaid. Dás lea stuorra mearkkašupmi sámi guovlluide sisabahkkemiid suodjaleapmái.
Lea lagas čanastat gaskal Vuođđolága sámeparagráfa, § 108, ja SP 27. Dát dagaha nana bajitdási suodjaleami sámi kultuvrii mii bidjá rámmaid hálddahusa ja duopmostuoluid riektegeavahussii. SP 27´as lea dattetge mihá mearkkašmeahttun suorgelágain mat regulerejit stuorit huksemiid. Nationála lágat mat gusket sámi dilálašvuođaide leat oalle viidát, ja lea olggobealde dan rámma masa dát raporta galgá čiekŋudit.
3. kapihttalis ságaškuššat álbmotrievttálaš suodjaleami mii eamiálbmogiin lea iežaset kultuvrra ja eallinvuogi mielde. Dat siskkilda árbevirolaš ealáhusdoaimma mii lea čadnon lundui, mii juste lea kultuvrra ávnnaslaš vuođđu. Dás namuhuvvojit olmmošvuoigatvuođakonvenšuvnnat mat leat earenoamáš áigeguovdilat álgoálbmogiid suodjaleamis sisabahkkemiid vuostá árbevirolaš ealáhusdoaimmaide ja kultuvrii, ja geavadiin riikkaidgaskasaš gozihanásahusain.
Olmmošvuoigatvuođalávdegottiid SP 27 dulkomiid mielde de leat sajáiduvvan njuolggadusat mat lagabui čilgejit suodjaleami sisabahkkemiid vuostá. Movt lávdegoddi lea meannudan gažaldaga ahte goas leat joksan SP 27 dási, ja makkár elemeanttaid galgá deattuhit dan oktavuođas, guorahallojuvvojit. Olmmošvuoigatvuođalávdegoddi lea bidjan iežas dulkojumi gáibádusaide mat leat sisabahkkengáibádusaid proseassaide (beaktilis searvan ja ráđđádallanvuoigatvuohta). Viidáset lea lávdegoddi atnán vuođđun ahte velá smávit sisabahkkemat sáhttet rihkkut jus daid geahččá oktii ovddeš ja buohkanas sisabahkkemiiguin mat guhkit áiggi vuolde lea čađahuvvon, ja ahte váidudeaddji doaibmabijut sáhttet dagahit ahte dattetge eai čoahkkáigease ahte leat leamašan rihkkumat. Dát bealit, ovttas sisabahkkema negatiiva váikkuhusain eamiálbmogiid vejolašvuhtii ain joatkit iežaset kulturdoaimmahemiin, lea guovddážis lávdegotti geavahusas.
ILO 169´is leat dehálaš mearrádusat eamiálbmogiid suodjaleapmái sisabahkkemiid vuostá. Eanemus guovddáš mearrádusat lea ahte eamiálbmogiid vuoigatvuohta eatnamiidda ja čáziide ja ráđđádallanvuoigatvuohta ja beaktilis oassálastin plánaide ja mearrádusaide mat sidjiide gullet. Maiddái CERD´as leat mearrádusat mat leat mearkkašahttin eamiálbmogiid kultursuodjaleapmái.
4.kapihttalis lea bajilgovva Norgga Alimusrievtti geavadaga áššiin mas earenoamážiid SP 27, dan mielde movt olmmošvuoigatvuođalávdegoddi dan lea dulkon, lea digaštallojuvvon. Fovsen-duopmu (2021) lea maŋimus ja deháleamos duopmu, muhto maiddái Sara-duopmu (2017) ja Ráidná-duomu (2017) bidjet dehálaš láidestusaid. Maiddái Unjárgga-duopmu (2018), Stággogáttenjárgga- (Stonglandshalvøya) duomu (2004) ja Áltá-duopmu (1982) máinnašuvvojit. Duomuin ságaškuššet daid seamma árvvoštallanfáttáid go maid olmmošvuoigatvuođalávdegoddi lea deattuhan iežas mearrádusain, nu movt ráđđádallamiid mearkkašupmi,ollislaš váikkuhusat sisabahkkemiin, váidudeaddji doaibmabijut ja dássi man vuođul mearriduvvo ahte SP 27 rihkkojuvvo. Dehálaš gažaldat dás lea man muddui sáhttá vihkkedallat eamiálbmogiid vuoigatvuođaid ja servodaga beroštumiid gaskkas. Fovsen-áššis lei hálddahus čađahan dákkár gorálašvuođa árvvoštallama, muhto dan Alimusriekti hilggui, ja gáržžidii dákkár vejolašvuođaberoštusaid mealgadit. Alimusriekti ovttajienalaččat konkluderii ahte huksemat Storheias ja Roanis rihkkot SP 27.
5.kapihttalis lea SP 27 bajilgovas čilgejuvvo man ládje SP 27 geavahuvvo norgga hálddašangeavadagas. Oljo- ja energiijadepartemeanta (OED) ja Ealáhus- ja guolástusdepartemeanta (NFD) práksis čájeha ahte SP 27 geavahuvvo hálddahusa sisabahkkenáššiid árvvoštallamis, ja ahte olmmošvuoigatvuođalávdegotti čujuhusat deattuhuvvojit. Váikkuhančielggadusat leat guovddáš máhttovuođut árvvoštallamis. Boazodoallu lea dávjá sierramielalaš das movt váikkuhančielggadusat ipmirduvvojit. Konsešuvdnaproseassat bistet mihá guhká, ja osolaččat eaige dásseárvosaččatge leat lahkage. Kapihttalis guorahallat hálddašangeavadaga, maŋimus logijagis go ráđđehus lea meannudan váidináššiid mas huksenlobit leat mieđihuvvon, vuosttažettiin bieggafápmohuksemat. Kapihttalis guorahallat movt hálddahus lea meannudan guovddáš fáttáid nugo ráđđádallamiid mearkkašumi, makkár mearkkašupmi lea go leat leamašan máŋga sisabahkkema guhkit áiggi badjel, makkár mearkkašupmi lea váidudeaddji doaibmabijuin ja sisabahkkema negatiiva váikkuhusain kulturdoaimmaheapmái. Das čujuhuvvo ahte hálddahus rievdadii bargodábiidis vihkkedallamis gaskal eamiálbmot vuoigatvuođaid ja servodaga beroštumiid maŋŋil jagi 2013 Fovsen-ášši.
6. kapihttal máinnaša ealáhusaid ja olmmošvuoigatvuođaid álgoálbmotperspektiivvas. Norggas sáhttet measta buot áššit sisabahkkemiid birra ságaškuššat dán perspektiivvas. Kapihttalis čilgejuvvojit iešguđetge njuolggadusat ja prinsihpat mat gávdnojit iešguđetge riikkaidgaskasaš ásahusaid siskkobealde, mas ON oaivadeaddji prinsihpat ealáhusdoibmii ja olmmošvuoigatvuođaide (UNGP) ja OECD njuolggadusat máŋggaid riikkaid fitnodagaide de sii dagahit riikkaidgaskasaš standárddaid ealáhusaid olmmošvuoigatvuođaovddasvástádussii. Lea stáhtaid ovddasvástádus ahte sis leat lágat mat suodjalit eamiálbmogiid vuoigatvuođaid, muhto eanas leat priváhta ja almmolaš oamastuvvon fitnodagat mat doaimmahit huksemiid ja ávkkástallet luondduvalljodagaid. Rabasvuođaláhka, mii fápmuiboahtá jagi 2022 geasi, láhkamearrideami bakte nanne ahte stuorit ásahusat galget čađahit várrogasvuođaárvvoštallamiid ja «kártet ja árvvoštallat duohta ja vejolaš negatiiva váikkuhusaid vuođđudeaddji olmmošvuoigatvuođaide». Dát geatnegasvuohta fátmmasta árvvoštallamiid earret eará SP 27 ja ILO 169 hárrái.9Láhka doaimmahusaid rabasvuođa ja barggu vuođđudeaddji olmmošvuoigatvuođaid ja ávddalaš bargodili birra (rabasvuođaláhka) jagi 2021 geassemánu 18.beaivvi rájes.
7. kapihttalis namuhuvvojit soames ovdánahttindovdomearkka, ja álggahuvvon ja plánejuvvon doaimma main lea váikkuhusat eamiálbmogiid vuoigatvuođaide kultuvrii ja ealáhusdoibmii. Earret eará čujuhuvvo láhkamearriduvvon ráđđádallanriektái, 2020 bieggafápmodieđáhussii ja bargui mii minerálaláhkalávdegottis čađahuvvo. Álggahuvvon Olmmošvuoigatvuođalaš suodjalanáššit vahágahtti dálkkádatnuppástuhttimiid vuostá eamiálbmotperspektiivvas máinnašuvvojit maiddái. Earret eará lea austrálialaš eamiálbmotjoavku váidán Austrália olmmošvuoigatvuođalávdegoddái go oaivvildit ahte Austrália lea rihkkon SP 27 stáhta váilevaš dálkkádatdoaibmabijuid dihte.
Jerrojuvvo ahte galggašii go gáržžes ja láivves mearrádus nugo SP 27, vaikko dat dárkilit lea dulkojuvvon sihke olmmošvuoigatvuođalávdegottis ja Alimusrievttis, galgan muddet vai dárkilastit árvvoštallanfáttáid ja makkár oktavuođain lahkona dan rájá go rihkku SP 27. Čielggasmahttimis sisdoalu earenoamážiid SP 27´as dagahivččii ahte hálddahus čađaha dárkilat olmmošvuoigatvuođalaš árvvoštallamiid ja dagahivččii stuorit riektesihkarvuođa ja diehttevašvuođa.
Davvisámegillii jorgalan: Heaika N. Skum